Denis Leon - Mediumizm na przestrzeni dziejów

SAVE OFFLINE

Leon Denis

MEDIUMIZM NA PRZESTRZENI DZIEJÓW

MEDIUMIZM U ZNANYCH POSTACI HISTORYCZNYCH CZYM JEST GENIUSZ?

FRAGMENT KSIĄŻKI „W ŚWIECIE NIEWIDZIALNYM”

SPIS TREŚCI O Mediumizmie i Mediumizm w Biblii ..................................................4 Muhammad .................................................................................................13 Wielcy Poeci ................................................................................................15 Wielcy Pisarz ..............................................................................................19 Wielcy Muzycy ...........................................................................................23 Moc Uzdrawiania .......................................................................................28 Czym Jest Geniusz? ...................................................................................28 Moc Uzdrawiania .......................................................................................28

Duch każdy ma swoją misję na ziemi, duch każdy zawiązuje stosunki z podobnymi duchami bez ciała już będącymi, które także podobną misję miały i o wypełnienie jej dbają; możemy więc uczuciem łączyć się z nimi, a one wówczas dają nam natchnienie, a według naszej wiary i czystości – coraz wyraźniej mówią je do serc, a potem nieraz do uszu i oczu. – Cały więc lud nasz umarły dawno jest z nami, i to jest obcowanie świętych, którego księża nie mogli nam wytłumaczyć, to jest wlać w wiarę naszą. Juliusz Słowacki

Media naszych czasów są bardzo często niedoceniane, pogardzane i prześladowane. Jeśli obejmiemy jednak spojrzeniem szeroką perspektywę historii, mediumizm pod różnymi nazwami ukażę się nam jako coś najcenniejszego na świecie. Prawie wszyscy uprzywilejowani: prorocy, jasnowidzący, misjonarze, apostołowie miłości, prawdy i sprawiedliwości byli mediami, to znaczy komunikowali się ze światem niewidzialnym, nieskończonym. Można by powiedzieć pod wieloma względami, że geniusz jest rodzajem mediumizmu. Ludzie genialni są natchnieni w znaczeniu transcendentalnym i głównym tego słowa; są oni pośrednikami i posłannikami myśli wyższej. Misja ich jest zaplanowana. Za ich pomocą opatrzność przemawia do świata. Ich dzieła stanowią pochodnie, które Stwórca rozpala na długiej drodze stuleci. Czy mamy ich z tego powodu uważać za zwykłe narzędzia, które nie mają prawa, byśmy je podziwiali? Nie jesteśmy tej myśli. Geniusz jest przede wszystkim zdobyczą przeszłości, rezultatem cierpliwych badań na przełomie stuleci, długiego i bolesnego wtajemniczania; rozwinęli oni w istocie te niezmierne predyspozycje, głęboką wrażliwość na wpływy wyższe. Bóg zachowuje światło jedynie dla tego, który długo go poszukiwał, pożądał, prosił o nie.

Friedrich Schlegel, niemiecki poeta i filozof, dumając nad geniuszami, doszedł do następującego wniosku: „Czym ludzie są dla innych tworów ziemskich, tym artyści dla ludzi”. 1 Czy ludzie genialni są wciąż ludźmi? Tak, są to ludzie z uwagi na wszystko to, co jest w nich ziemskie, począwszy od ich namiętności po ich słabości. Doznają oni wszelkich nędzy ciała, chorób, potrzeb i pragnień materialnych. Ale to, w czym są więksi, co stanowi ich geniusz, to nagromadzenie skarbów myśli, powolne wyrabianie się inteligencji i uczucia przez niezliczone życia pod natchnieniem z góry, przez nieustanne komunikowanie się z wyższymi planami wszechświata. Geniusz w swych różnorakich formach to współpracownictwo z niewidzialnym, to wznoszenie się duszy ludzkiej w kierunku Boga. Ludzie genialni, święci, prorocy, wielcy poeci, uczeni, artyści, wynalazcy, wszyscy, którzy rozszerzyli państwo duszy są wysłannikami nieba; to wykonawcy Bożych planów na świecie. W tym leży cała filozofia historii! Czy może być coś piękniejszego od tego nieprzerwanego łańcucha mediumicznego, który spaja stulecia niczym karty wielkiej księgi życia i sprowadza wszystkie zdarzenia najbardziej z pozoru sprzeczne do harmonijnego planu o potężnej i uroczystej jednolitości? Istnienie każdego człowieka genialnego stanowi żywy rozdział tej wspaniałej Biblii. Najpierw ukazują się wielcy wtajemniczeni świata starożytnego, ojcowie myśli, ci, którzy widzieli promieniującego Ducha na szczytach gór lub objawiającego się w sanktuariach świętego wtajemniczenia: Orfeusz, Hermes, Kryszna, Pitagoras, Zaratusztra, Platon, Mojżesz; wielcy prorocy hebrajscy: Izajasz, Ezechiel i Daniel. Później pojawiają się Jan Chrzciciel, Chrystus i cała plejada apostołów; jasnowidzący z Patmos i mediumiczna eksplozja Zesłania Ducha Świętego, który według słów Joela oświeci świat; potem Hypatia z Aleksandrii i druidka Welleda.

W boskiej ciszy lasów i gór, w oderwaniu się od rzeczy zmysłowych, w medytacjach i modłach prorok, jasnowidzący i natchniony przygotowują się do swego zadania. Świat niewidzialny odsłania się tylko przed samotnym i skupionym. Platon otrzymuje swe natchnienie na szczycie Hymetu, Mahomet na górze Hira, Mojżesz na Synaj, a Jezus komunikuje się ze swym Ojcem w łzach i modlitwach na górze Oliwnej.  Proroctwo w Izraelu w ciągu dwudziestu kolejnych stuleci jest najwybitniejszych zjawiskiem transcendentalnym w historii. Współczesna krytyka nie rozumiała go zupełnie, albo udała, że nic nie rozumie; zdawało jej się, że uprości wszystko zaprzeczeniem. Egzegeza katolicka spaczyła je, sądząc, że objaśni wszystko za pomocą jednego słowa – cud. Jednak mówiąc o prorokach, znalazła dla nich właściwsze określenie: „żywe harfy Ducha Świętego”. Na tym więc punkcie, jak i na wielu innych, religia i nauka, odosobnione, dają tylko niekompletne pojęcia; dopiero wiedza duchowa, będąca łącznikiem między nimi, może je pogodzić. Spirytyzm przeniknął pozorną tajemnicę rzeczy; rzuca on światło z tamtego świata na teologię, którą uzupełnia i na eksperymentalizm, który rozjaśnia. Prawda jest taka, że prorocy izraelscy byli natchnionymi mediami; jest to jedyna nazwa, jaka im przystoi. Zobaczymy to później na przykładach zaczerpniętych z Biblii. Dowiodą nam one, że historia Izraela to najpiękniejszy poemat mediumiczny, doskonała epopeja spirytualistyczna. Tak musi orzec kiedyś egzegeza naukowa. Rozproszy ona ciemność Ksiąg Świętych. Wszystko się wyjaśni, wszystko stanie się zarazem proste i wielkie. Początek proroctwa w Izraelu naznaczony został imponującym zjawiskiem. Pewnego dnia Mojżesz wybrał 70 starców i ustawił ich wokół tabernakulum. Jehowa objawił swą obecność w obłoku; po chwili potężne zdolności Mojżesza udzieliły się starcom i „prorokowali”2. Tabernakulum odgrywa tu rolę fluidycznego zbiornika lub kondensatora; był to środek eksterioryzacji, jak lustra z błyszczącego

metalu. Kontemplując przy nim, wchodziło się w trans. Co do objawienia się Jehowy w obłoku, był to początek materializacji. Widzieliśmy, że zawsze zaczyna się ona od bezkształtnego wpierw obłoku, w którym powoli zarysowuje się widmo. Jehowa to jeden z Elohim, duch opiekuńczy narodu żydowskiego, a w szczególności Mojżesza. Pod jego wpływem władze duchowe Mojżesza przechodzą na 70-ciu starców, identycznie jak władze Chrystusa przejdą później częściowo na apostołów przy Wieczerzy, jak obserwujemy to i dziś, że mediumizm daje się przenieść z jednej osoby na drugą za pomocą passów i dotknięć. Tak też zaczyna się proroctwo lub święty mediumizm w Izraelu. Mojżesz, wtajemniczony w misteria Izydy za sprawą swego długiego pobytu w Egipcie, a w szczególności dzięki rodzinnym relacjom ze swym teściem Jetro, wielkim kapłanem Heliopolis, był z kolei psychicznym inicjatorem swego ludu, zanim stał się nieśmiertelnym ustawodawcą. Odtąd proroczy mediumizm nie ustaje w rasie żydowskiej, choć czasem doświadcza okresowości. Jest on oczywiście zależny od pewnych stanów psychicznych, które nie są bezustanne zarówno u osobników, jak i u narodów. W czasie Sędziów proroctwo było „rzeczą rzadką”. Z nowym blaskiem wyłania się ono u Samuela. To w tej epoce stan duszy narodu hebrajskiego lepiej nadawał się do tego zjawiska. W życiu narodów są okresy zaćmienia inteligencji, przygnębienia moralnego, które zmuszają Ducha do tymczasowego usunięcia się. Francja także doświadczała swych godzin niepewności i mroków. Samuel, zrozumiawszy, że transcendentalny mediumizm zależny jest od moralnej dyspozycji jednostek i społeczności, założył szkoły prorockie, to znaczy zgromadzenia, gdzie wtajemniczano w tajniki komunikacji fluidycznej. Mieściły się one w pewnych miastach, częściej jednak w samotnych dolinach lub zakątkach górskich. Nauka, kontemplacja bezkresu, w ciszy i pięknie gwiaździstych nocy, lub w jasności dni pod czystym niebem wschodu, wpływały na przygotowanie ucznia-proroka do

otrzymania odczucia z góry. Przyciąga go samotność. Kiedy odsuwa się od ludzi i izoluje, ustanawia się między nim a światem boskich mocy bardziej osobista relacja. W głębokich przepaściach gór Judei, w dzikich jaskiniach Moabu, marzy on, wsłuchując się w tysiące głosów tej surowej i poważnej przyrody, która go otacza. Bo natura, w całości przeniknięta boską substancją, jest również medium, to znaczy pośrednikiem między ludźmi a istotami wyższymi. Wszystko łączy się w tym przepastnym wszechświecie; magnetyczny łańcuch spaja wszystkie istoty, wszystkie światy. Trzeba było naszej urywkowej nauki i rozkładowego ducha krytyki, by zniszczyć tę cudowną syntezę i odizolować współczesnych ludzi od reszty wszechświata i jego harmonijnych planów. Muzyka odgrywała wielką rolę w prorockim wtajemniczaniu. 3 Sztuka ta, jak wiemy, nadaje rytmu fluidycznej emisji i ułatwia działanie niewidzialnych sił. Przygotowanie było mozolne, nowicjat trudny. Przez pierwsze dwa lata aspirant na proroka był po prostu medium biernym; potem uczył się samodzielności w tym kierunku i wyzwalając ducha, próbował odczytywać klisze świata niewidzialnego; normę przyszłych zdarzeń. Ćwiczenia te były długie i często zawodne.4 Czasem na proroków działały sukcesywne, sprzeczne wpływy. Było tak w przypadku Balaama, który wyruszył, by przeklinać plemiona i został zmuszony do przepowiedzenia im chwały. Nigdzie dualizm inspirujących duchów nie był tak ewidentny, jak w tym epizodzie biblijnym. Nieraz będzie trudno rozróżnić w mediumizmie, bez względu na jego rodzaj, udział medium i udział ducha. Stąd pozorne sprzeczności, rodzaj wewnętrznej walki psychicznej między medium a inspirującym duchem. Przykładem tego jest symboliczna walka Jakuba z aniołem, ale to zawsze duch zwycięża i jego światło olśniewa umysłowość medium.

W każdym razie nie należy zapominać, że duch natury wyższej nie opanowywuje medium samowolnie; szanuje on jego osobowość, swobodę, postępuje delikatnie, działa posługując się perswazją. Dlatego każdy prorok, czy to będzie wielkie Izajasz, czy pokorny pasterz Amos, zachowuje swój zwyczajowy język i cechy swej indywidualności przy pełnieniu swej misji. Tak samo dzisiejsze media, znajdując się pod wpływem tego samego ducha, będą używać innych wyrażeń i dostrzegać różne światło.  Na każdej stronie Biblii odnajdujemy teksty potwierdzające istnienie mediumizmu różnych rodzajów i stopni. Kryjąc się pod imionami bogów, aniołów itd., duchy opiekuńcze ludzi i narodów interweniują we wszelkich zdarzeniach. Mojżesz jest medium widzącym i słyszącym. W krzaku Horebu i na górze Synaj widzi Jehowę, opiekuńczego ducha Izraelu. Kiedy pochyla się nad ołtarzem błagalnym arki przymierza, słyszy głosy (Lb 7:89). Jest również medium piszącym, kiedy pod dyktandem Elohima spisuje Tablice Prawa; medium aktywnym; potężnym magnetyzerem, gdy uderza zbuntowanych Hebrajczyków na pustyni ognistym wyładowaniem; jest medium natchnionym, kiedy śpiewa swą cudowną pieśń po klęsce Faraona. Mojżesz prezentuje nam także specjalny rodzaj mediumizmu – świetlistą transformację – obserwowaną w niektórych dzisiejszych zjawiskach. Kiedy schodzi z góry Synaj, na jego czole jawi się świetlista aureola. Samuel, którego narodziny przepowiadały wyrocznie i znaki, został prorokiem już w dzieciństwie. Kiedy spał w świątyni, często budziły go głosy, które go wołały i rozmawiały z nim w nocy, przepowiadając nadchodzące rzeczy (1 Krl 3:1-18). Skryba Ezdrasz (4 Ezd 14) odtwarza zagubioną Biblię w warunkach wymagających kilku rodzajów mediumizmu. Głos mówi mu:

„Przygotuj wiele tabliczek i weź ze sobą pięciu zręcznych i szybkich pisarzy. A zapalę w twym sercu lampę inteligencji, która nie zgaśnie, aż skończysz pisać to, co zaczniesz. [...] Usta moje otworzyły się i nie zamykały. Dyktowałem bezustannie, dzień i noc. A Najwyższy udzielił inteligencji pięciu ludziom, którzy byli ze mną i pisali oni objawienia nocy, rzeczy, których nie rozumieli. I tak w ciągu czterdziestu dni napisane zostały 204 księgi”. Hiob miał wizję, która jest doskonałym rodzajem duchowej materializacji. Cała księga Hioba pełna jest mediumicznego natchnienia. Samego jego życie, udręczone złymi duchami, stanowi przedmiot do sugestywnych badań. Biblia przytacza liczne przypadki opętania, między innymi u Saula, którego często opanowywał duch gniewu: „Duch Pański opuścił Samuela, a opętał go duch zły, który go dręczył”. (Sam 16:14) Jest to nic innego, jak dobrze scharakteryzowany fenomen inkorporacji. Saul był niegdyś medium „Pana”, ale w skutek poważnych win i bezładnego życia stracił swą zdolność, czy też raczej stał się narzędziem duchów niskich. Utrata lub osłabienie zdolności mediumicznych są rzeczą często u osób dających się opanować namiętnościom. Mediumizm słabnie lub zanika bez widocznej przyczyny, ale zwykle z uwagi na zmianę wewnętrznego usposobienia medium. Misja proroków, jak i mediów współczesnych, była pełna pułapek. Trzeba czytać w rozdziale XI Listu do Hebrajczyków te cierpienia, upokorzenia i próby, jakie przechodziły natchnione media. Najboleśniejszym zadaniem w życiu proroka była walka z oszustami. Fałszywi prorocy byli i zawsze będą, to jest media działające pod wpływem złych duchów. Ich celem zdaje się być przeciwdziałanie prawdziwym prorokom, sianie dysonansu w zwykłych kręgach. Wiele grup spirytystycznych rozpadło się za sprawą działania duchów niższych. Dlatego też wielka sztuka Spirytysty polega na uchronieniu grupy od tych zgubnych wpływów, które uparcie podążają za misjonarzami pokoju i prawdy.

Podsumowując, dzieło proroków Hebrajskich było pokaźne. Ich nauki moralne w duchu jednobóstwa przygotowały nadejście chrześcijaństwa i ewolucją religijną ludzkości. Jako ludzie żyjący w kontemplacji, skupieniu i modlitwie, wielkie media izraelskie rozumiały i uczyły, że komunikacja ze światem niewidzialnym stanowi klucz do odnowy. Ich misją była spirytualizacja religii Mojżesza, która skłaniała się w kierunku materializmu, tak jak zadaniem współczesnego spirytyzmu jest uduchowienie społeczeństwa, które coraz bardziej się rozkłada, i ponowne skierowanie kościołów w kierunku czystych tradycji pierwotnego Chrześcijaństwa. Prorocy hebrajscy byli doradcami królów Izraela, łagodzili nadużycia władzy, pocieszali uciemiężony i cierpiący lud. Jak wszyscy geniusze, przeszli przez wiele żyć, które obfitowały w pracę, bolesne badania, które ukształtowały w nich głęboką intuicję. Ich cudowna przenikliwość i dostrzeganie rzeczy zakrytych były niczym innym, jak owocami wcześniejszych wcieleń. Żyjąc nie jeden raz w przeszłości Izraela, byli całkowicie zaznajomieni z duszą tego narodu. Podobnie Jan Chrzciciel, który był wcieleniem Eliasza, znakomicie przygotował swych braci na objawienie Jezusa. Zwyczajowym tematem nauczania proroczego było oddawanie czci „w Duchu i w Prawdzie”. Prorocy energicznie zwalczali formalistykę faryzeuszowską prawa i mówili głośno, że obrzezanie serca znaczy więcej aniżeli obrzezanie ciała. Tak samo dziś duchy potępiają praktyki materialne i wąskie faryzeuszostwo fałszywych nabożnisiów, którzy pod pozorem religii zastępują przepisy Ewangelii zabobonnymi praktykami. Cnota najbardziej zalecana przez proroków Izraela to sprawiedliwość. Słowo to oznaczało wówczas zespół cnót: „Oddać Cezarowi to, co należy do Cezara, a Bogu to, co należy do Boga”. (Mt 22:21) Wszędzie bronili oni biednych, wydziedziczonych, tych, których wówczas nazywano Ebionim. Po grzechu bałwochwalstwa zwalczano najsilniej gardzenie biednymi i uciemiężanie słabszych.

Izajasz nade wszystko inne był wymownym adwokatem ubogich. Zapowiadany przez niego Mesjasz miał sądzić ubogich sprawiedliwym sposobem. (Iż 11:4) Właśnie z uwagi na tą wielką miłość wobec maluczkich niektórzy współcześni racjonaliści nazywają proroków demagogami i nieprzyjaciółmi każdej dynastii. W rzeczywistości trzy wielkie objawienia mediumiczne dominują historią. Po prorokach Izraela pojawiło się boskie medium – Jezus. Spirytyzm jest ostatnim objawieniem, duchową dyfuzją zapowiedzianą przez Joela (Jl 3:1): „A potem wyleję mojego Ducha na wszelkie ciało, i wasi synowie i wasze córki prorokować będą, wasi starcy będą śnili, a wasi młodzieńcy będą mieli widzenia”. Nawet protestancki teolog Eduard Wilhelm Eugen Reuss zgadza się, że w oparciu o tę przepowiednie „rozlew ducha będzie tak obfity, że cały naród stanie się ludem proroków”. Działanie psychiczne zaświatów przekształci świat przyszły w ludzkość słyszącą i widzącą. Mediumizm stanie się najwyższym stanem rasy ludzkiej, która maszerować będzie w kierunku kresu swego przeznaczenia.  Spójrzmy wstecz na bieg dziejów, a dostrzeżemy, jak mediumizm kwitnie w najróżniejszych kręgach, jednorodny w swej zasadzie, ale różniący się nieskończenie w swych przejawach. Historia proroków Izraela kończy się wraz z przybyciem syna Marii. Widzieliśmy już w innym miejscu, 5 że życie Chrystusa przepełnione było manifestacjami, które czynią go pośrednikiem najwyższej klasy. Jezus był prorokiem i natchnionym, największym ze wszystkich tych, których boski oddech posłał do życia dla przemarszu przez Ziemię. Jego całą osobę i całą egzystencję spowija tajemnica niewidzialnego. Rozmawiał z Mojżeszem i Eliaszem na górze Tabor oraz towarzyszyły mu legiony duchów. Jego myśl obejmuje dwa światy. Jego słowo zawiera w sobie słodycz anielskich sfer; jego oczy w tajemnicy odczytują serca, a z pomocą zwykłego dotyku przepędza cierpienie.

Swe cudowne zdolności częściowo przekazał swym apostołom, do których rzekł: „Nie martwcie się o to, jak ani co macie mówić. W owej bowiem godzinie będzie wam dane to, co macie powiedzieć. Nie wy będziecie mówić, ale Duch Ojca waszego przemówi przez was”. (Mt 10:19-20) Mijają stulecia; zmienia się scena. Na wschodzie wyłania się kolejna olśniewająca postać. W ciszy pustyni, wielkiej ciszy przestrzeni, karmiącej dusze pogodą i równowagą, mało znanej mieszkańcom miast, Muhammad, założyciel Islamu, pisze Koran pod dyktandem ducha, który przyjmuje, by zostać wysłuchanym, imię i wygląd anioła Gabriela.6 Sam stwierdza to w świętej księdze Muzułmanów (duch): „Wasz rodak, o Koraici, nie jest obłąkany; nie zwiedziono go; Koran jest objawieniem, które zostało mu dane. Nauczał go Duch, który objawił słudze boskiemu to, co miał objawić. [...] Serce Muhammada nie kłamie, widział go”. Dziwnym podobieństwem jest to, że jego misja zaczyna się w ten sposób, jak u Joanny d’Arc – objawia mu się przez głosy i wizje.7 Podobnie jak Joanna, długo będzie się jej opierać, ale tajemnicza potęga przezwycięży jego wolę i skromny wielbłądziarz stanie się założycielem religii, która rozszerzy się po wielkiej części świata; stworzy on wielki lud i wielkie imperium. W kontekście jego zdolności mediumicznych, francuski historyk E. Bonnemère pisze: 8 „Muhammad wpadał od czasu do czasu w stan, który przerażał tych, którzy znajdowali się w jego obecności. W takich momentach, kiedy opuszczała go jego osobowość, i kiedy czuł się zdominowany wolą silniejszą od swojej, unikali oni jego spojrzenia. Oczy jego, niepomiernie rozwarte, tkwiły w jednym punkcie w ślepym patrzeniu; w takiej bezwładności omdlenia jego nie dawało się niczym

przerwać. Stopniowo wyłaniało się natchnienie i z zawrotną szybkością zapisywał to, co dyktowały mu tajemne głosy”. W średniowieczu mamy dwie wielkie postacie historyczne: Krzysztofa Kolumba, odkrywcę nowego świata, kierowanego boską obsesją i Joannę d’Arc, posłuszną swym głosom. Kolumb w swej niebezpiecznej misji był prowadzony niewidzialnym geniuszem. Okrzyknięto go wizjonerem. W najtrudniejszych chwilach słyszał nieznany głos, szepczący mu do ucha: „Bóg chce, by twoje imię rozsławiło się po świecie; otrzymasz klucze do wszystkich nieznanych portów oceanu, które jak dotąd są zamknięte potężnymi łańcuchami”. 9 Życie Joanny d’Arc tkwi w pamięci wszystkich. Wiemy, że w każdym zakątku niewidzialne istoty inspirowały i kierowały bohaterską dziewicą z Domremy. 10 Wszelkie wydarzenia jej chwalebnej epopei były przedwcześnie zapowiadane. Ukazywały się jej widma, a niebiańskie głosy przemawiały do niej. Natchnienie przepływało przez nią niczym gwałtowny potok. Pośród walk, w naradach, przed sędziami, to osiemnastoletnie dziewczę rozkazuje lub odpowiada z wielką pewnością, świadoma swej podniosłej roli, nie zmieniając się nigdy ani w swej wierze, ani w mowie; niezachwiana nawet wobec tortur, nawet wobec śmierci; oświecona i przekształcona światłem innego świata. Posłuchajmy jej: „Kocham Kościół i jestem dobrą Chrześcijanką. Jeśli chodzi jednak o poczynione przez mnie postępki i me nadejście, musze słuchać się króla Nieba, który mnie posłał. [..,] Przychodzę ze strony Boga i świętych raju, i Kościoła zwycięskiego tam w górze, i z ich rozkazu; ów Kościołowi podporządkowuje swe czyny i wszystko, co zrobiłam i zrobię”. Życie Joanny d’Arc, jako medium i misjonarki, byłoby niedoścignione w całej historii, gdyby nie było przed nią męczennika z Kalwarii. Możemy jednak przynajmniej rzec, że nie widziano niczego bardziej dostojnego od czasów wczesnego chrześcijaństwa.

Wielcy Poeci Do imion tych wielkich postaci mamy prawo dodać imiona wielkich poetów. Po muzyce, poezja jest jednym z najczystszych centrów inspiracji; wywołuje intelektualną ekstazę, która ułatwia komunikowania się z wyższymi światami. Poeta bardziej od innych ludzi czuje, kocha i cierpi. Śpiewają w nim wszystkie głosy natury. Rytm życia niewidzialnego reguluje jej rytm wersów. Wszyscy wielcy poeci epiccy zaczynają swe pieśni wezwaniami do bogów lub muzy; a bogowie ci, to znaczy duchy natchnienia, odpowiadają na ich wezwanie. Szepczą do ucha poety tysiące wysublimowanych słów, tysiące rzeczy, które poeta sam słyszy pośród ludzi. Homer posiada pieśni, które pochodzą z wyższych wymiarów niż Ziemia. Platom rzekł (w Dialogach: Ion i Meno): „poeta i prorok, by otrzymać inspirację, muszą wejść w wyższy stan, gdzie ich horyzont intelektualny poszerza się i doznaje oświecenia za sprawą wyższego światła. [...] To nie jasnowidzący, prorocy, czy poeci przemawiają; to Bóg mówi przez nich”. Według Pitagorasa (Diogones Laertius, VIII, 32): „inspiracja jest sugestią pochodzącą od duchów, które wyjawiają przyszłość i rzeczy zakryte”. Wergiliusz przez długi czas był uznawany za proroka z uwagi na swą Mesjańską Eklogę. Dante Alighieri był nieporównywalnym medium. Jego „Boska Komedia” stanowi pielgrzymkę przez światy niewidzialne. Frédéric Ozanam, pierwszorzędny autor katolicki, który analizował to genialne dzieło, uznaje, że jego projekt wzorowany jest w wielkim stopniu na wtajemniczeniu starożytnych misteriów, których podstawą była komunikacja ze światem okultystycznym.

To oczami swej zmarłej Beatrice Dante widzi „splendor żywego światła wiecznego” i całe jego życie staje się nim oświecone. Pośród mroku średniowiecza jego życie i dzieło lśniły niczym Alpejskie szczyty, pomalowane ostatnimi promieniami dnia, podczas gdy reszta ziemi było pogrążona nocą. W wieku lat osiemnastu Torquato Tasso tworzy swój rycerski poemat „Renaud”, do którego natchnął go Ariosto; a następnie w roku 1575, swe największe dzieło „Gerusalemme Liberata” [Jerozolima Wyzwolona], wielki epos, który według niego również powstał za sprawą natchnienia. Szekspir, Milton i Shelley również doświadczali natchnienia. Mówiąc o wielkim dramaturgu, tak powiada Victor Hugo: „Forbes w ciekawej pracy przeglądanej przez Warburtona, a zgubionej przez Garricka, stwierdza, że Szekspir oddawał się praktykom magicznym, że magia była w jego rodzinie powszechna i że drobina tego, co dobre w jego dziełach, była mu podyktowana przez ducha „Alleur”. 11 Wszelkiej maści dzieła genialne wypełnione są widmami i zjawami: „Tam, tam”, mówi Ajschylos, przemawiając o zmarłych, „nie widzisz ich, ale ja widzę”. 12 To samo u Szekspira. Jego arcydzieła,13 takie jak Hamlet, Makbet itd., zawierają słynne sceny, w których mają miejsce duchowe zjawienia. Widma Hamleta i Banka, przykute do materialnego świata ciężarem przeszłości, stają się widoczne i popychają żyjących do zbrodni. Milton kazał swym córkom grać na harfie przed swym komponowaniem śpiewów do „Raju Utraconego”, gdyż, jak to wyznał, harmonia przyciąga geniuszy natchnienia. Oto co powiedział o Shelley’u jego biograf, Thomas Medwin: „Podlegał dziwnym, a czasem przerażającym snom i nawiedzały go zjawy, które nosiły wszelkie znamiona realizmu. […] Śnił na jawie będącej rodzajem abstrakcji letargicznej, która stała się dla niego nawykiem, a po każdym takim napadzie jego oczy błyszczały, usta

drżały, a głosem targały emocje, ogarniała go pewnego rodzaju ekstaza i mówił bardziej jak duch lub anioł aniżeli człowiek”.14 Goethe w dużym stopniu czerpał ze źródeł niewidzialnego. Jego relacje z Lavateem i panią Klettenborg wtajemniczyły go w głębszą wiedzę, każde z jego dzieł nosi jej ślady. „Faust” jest mediumicznym, symbolicznym dziełem, które osiągnęło poziom wybitny. To samo można rzec o niemieckim poecie Klopsztoku i jego dziele „Der Messias”, poemacie, w którym czuć powiew życia pośmiertnego. „Biegłem czasem do swego biurka”, powiedział Goethe, „bez zadawania sobie trudu wyprostowania pogiętej kartki papieru i pisałem kawałek wiersza od początku do końca, pod kątem, bez ruchu. W tym celu wolałem posługiwać się ołówkiem, który lepiej nadaje się do rysowania postaci, bo czasem zdarzało mi się wybudzać z mej lunatycznej poezji za sprawą hałasu lub upadku pióra, co mnie rozpraszało i zdławiało produkcję dzieła.” 15 William Blake przyznaje, że napisał swoje poezje pod kierownictwem ducha Miltona i potwierdził, że we wszystkich jego dziełach tkwi natchnienie. Bliższy nam francuski dramaturg i poeta Alfred de Musset miewał wizje, zjawienia i głosy. Pewnego wieczora pod bramą Luwru odebrał te słowa: „Zostałem zamordowany przy Rue de Chabanais”. Udał się tam i znalazł zwłoki. 16 Dokąd prowadzi mnie ta niewidzialna ręka, która nie pozwala mi się zatrzymać?”, rzekł. 17 Raz cudowny i czysty jak anioł, drugi raz zepsuty jak demon, podlegał on różnym wpływom, o czym sam wspominał. Dwaj świadkowie jego życia, George Sand i pani Louise Colet, wiernie wymalowali ten zagadkowy aspekt jego egzystencji w „l’enfant dusiècle” [Dziecię Stulecia], gdzie się on pojawia: „Tak”, rzekł do Teresy, „cierpię na zjawisko, które cudotwórcy nazywają opętaniem. Dwa duchy mną władają.18 [...] Od wielu lat miewam wizję i słyszę głosy. Jak mogę wątpić, kiedy zmysły me to potwierdzają? Ile razy, kiedy zapadała noc, widziałem i słyszałem młodego księcia, który był mi bliski oraz innego przyjaciela, który przede mną walczył w pojedynku! […] Wydaje mi

się, że w chwili, gdy odbywa się ta komunikacja, mój duch odłącza się od ciała, by odpowiedzieć na głosy widm, które do mnie przemawiają”.19 Pani Colet zachowała pamięć o historii pochodzącej od poety o trzech zjawach ukochanych, nieżyjących kobiet, które opisała w bardzo poruszający sposób. 20 Dodaje do tego jeszcze przypadki eksterioryzacji, zupełnie podobne do tych współczesnych. G. Sand i p. Collet twierdzą, że poeta przejawiał wielką zdolność do wchodzenia w trans. 21 On sam opowiada o zimnych oddechach, które czuł i o niespodziewanych doświadczeniach pozacielesnych w taki sposób, że ciężko byłoby to wymyśleć. Wynika z tych faktów, że A. de Musset zawdzięczał wpływom okultystycznym przynajmniej część przewagi, jaką miał nad swymi rówieśnikami. Był on jednocześnie poetą o wielkim natchnieniu i, właściwie mówiąc, medium widzącym i słyszącym.  We wszystkich czasach subtelne komunikaty ze świata niewidzialnego spadały na ludzi, by użyźniać sztukę i literaturę. Naturalnym jest, że pisarze, których dosięgały wyższe emanacje, istnieją i dziś w pokaźnej liczbie. Potrzeba preegzystujących dyspozycji, niepośpiesznego wysiłku asymilacji, by niewidzialne siły mogły działać na duszę myśliciela. U tych, którzy spełniają te wymagania, natchnienie płynie niczym fala. Myśl wyłania się oryginalna i potężna i opanowuje duszę. Formy inspiracji różnią się w zależności od indywidualnej natury. U niektórych mózg jest jak lustro, które odbija ukryte rzeczy i rozsyła ich promieniowanie nad ludzkość. Inni słyszą wielkie, tajemnicze głosy lub szelest głosów, które objaśniają przeszłość, oświetlają teraźniejszość i zwiastują przyszłość. Pod tysiącami form świat niewidzialny penetruje zmysły i narzuca się: „Dla niektórych z nas”, mówi Flammarion, 22 „jak u Goethego w pewnych godzinach pasji, ta subtelna komunikacja staje się oczywista ze świetlistą jaskrawością. U innych, jak u [Rogera] Bacona,

przekonanie to kształtuje się powoli wedle kwestii wyjawianych przez codzienne badania ludzkości”. W średniowiecznej księdze autorstwa Friara Rogera Bacona 23, zatytułowanej „Opus Majus”, przepowiedziane są i opisane wszystkie wielkie wynalazki naszych czasów. Girolamo Cardano w „Rerum varietate” (VIII, 3) wyraża radość z posiadania „darów”, które pozwalają mu wejść w ekstazę siłą woli, widzieć obce przedmioty oczyma ducha i poznawać przyszłość. Schiller zadeklarował, że jego najwspanialsze myśli nie był jego wytworem; przychodziły do niego z taką szybkością i siłą, że miał trudność w ich spisywaniu. Mediumiczne zdolności Emmanuela Swedenborga, szwedzkiego filozofa, są potwierdzone w słynnym liście Kanta do panny Charlotte de Knoblich. W ów liście autor „Krytyki czystego rozumu” donosi, że pani Harteville, wdowa po niemieckim ambasadorze ze Sztokholmu, otrzymała za pośrednictwem barona Swedenborga komunikat od zmarłego męża, dotyczący cennego dokumentu, który nie odnalazł się pomimo usilnych poszukiwań. Był zamknięty w skrytej szufladzie, znanej tylko zmarłemu, którą ten wskazał w ów komunikacie. Pożar Sztokholmu widziany i opisany przez Swedenborga, który znajdował się od niego o trzysta mil odległości, dowodzi także potęgi jego zdolności. Można więc przypuścić, że jego teorie o niewidzialnym życiu nie były dziełem jego wyobraźni, ale że zostały zaczerpnięte z realnych wizji i objawień. Co do formy, w której je przedstawił, należy spoglądać na nią z pewną rezerwą. Wszyscy jasnowidzący znajdują się w konieczności tłumaczenia swych percepcji niewidzialnego świata za pomocą form, obrazów i ekspresji narzuconych przez ich wykształcenie i wpływ środowiska, w którym żyją. W zależności więc od okresu i miejsca życia, nazywają oni mieszkańców tamtego świata bogami, aniołami, demonami, geniuszami lub duchami.

Wielcy Pisarze Przejdźmy teraz do wielkich pisarzy dziewiętnastego wieku. Chateaubriand i jego siostra Lucile mają jednakowe prawo do tytułu natchnionych: „Pierwszym natchnieniem tego poety, jego pierwszą muzą” – mówi się nam 24 – „była jego siostra, Lucile. Nie ma co do tego wątpliwości, że lata spędzone przy tej istocie zadumy i modlitwy, odcisnęły swój ślad w sercu tego młodego, poruszonego człowieka, jak to wspomina (we „Wspomnieniach z zza grobu”), w postaci nagłego osłabienia jego natury, jednocześnie ekstatycznej i odludnej. Ta tajemnicza dziewczyna, pół somnambuliczka, pół obdarzona drugim wzrokiem, niczym mieszkanka Hebryd, przeszła przez dzieciństwo Chateaubrianda, jak i przez wyłonienie się bólu. Swe poetyckie złe samopoczucie przeniosła na swego brata, już udręczonego; tym sposobem weszła w połowie we wszystkie koncepcje poety. W tym chórze białych wizji odnajdujemy ją wszędzie. Czyż nie za sprawą swych dziwnych przepowiedni dostarczyła mu stylu do słynnego epizodu z „Vellédy”? Balzac w swych „Ursule Mirouët”, „Séraphîta”, „Louis Lambert”, La Peau de Chagrin”, itd. poruszył wszelkie zagadnienia niewidzialnego życia, okultyzmu i magnetyzmu. Wszystkie te sprawy były dla niego zrozumiałe. Potraktował je po mistrzowsku w czasie, kiedy nie wiedziano o nich za wiele. Był nie tylko wnikliwym obserwatorem, ale także jasnowidzącym w najpełniejszym tego słowa znaczeniu. Edgar Quinet posiadał identyczną, błyskotliwą intuicję, jeśli wierzyć panowi Ledrain, bardzo sceptycznemu krytykowi literackiemu, który tak zwrócił się w artykule w „L’Éclair” z okazji swej setnej rocznicy w roku 1903: „W tym samym czasie, kiedy urzekł go świat widzialny, jego oczy utkwione były na świecie niewidzialnym. Był zagorzałym spirytualistą, jak wszyscy inni z jego pokolenia; jak Lamartine, jak Victor Hugo, jak Michetel. Wierzył w „nieśmiertelne miasto duszy”,

ojczyznę, z której nikt nie może być wygnany. Oddech pewnego nadprzyrodzonego państwa zabierał go momentami i niósł, jak gdyby na skrzydłach, w kierunku nieskończonych przestrzeni. Przeczytajcie jego mowę pogrzebową na grobie matki lub tę wygłoszoną po śmierci jego zięcia, jakież tam są zwroty pozaziemskie! Był nabi (prorokiem), wznoszącym się ponad wszystkich kapłanów i przemawiającym w imieniu Pana, jak gdyby obdarzony wyraźną misją.” Lamartine w „Jocelyn”, w „Upadku Anioła”; i Jean Reynaud w „Terre et Ciel”; również mogą być uznani za piszących pod natchnieniem. Lamartine, broniąc się przed zarzutami Enfantin’a, pisał do Arlès Dufour: „Mam swój cel, którego on się nie domyśla; nie zna go nikt, oprócz mnie. Poruszam się w tempie, które mu odpowiada, nie szybciej. Cel ten jest nieosobowy, a wyłącznie boski. Wyjawię go za jakiś czas. Tymczasem, jakże on może chcieć, bym czystym językiem duchów przemawiał do ludzi z ciała i kości? 25 Michelet w pewnych porach zdawał się znajdować pod kontrolą pewnej nieznanej siły. Oto co mówił odnośnie swej książki „Historia Rewolucji”: „Od czasów mej Dziewicy Orleańskiej [Joanny d’Arc] nie miałem takiego promienia z góry, tak jaśnistego wycieku z niebios...” „Niezapomniane dni; kim jestem, że je opowiedziałem? Nie wiem dotąd i nigdy wiedzieć nie będę, jak mogłem je odtworzyć. Niesamowite szczęście przywrócenia ich tak pulsującymi życiem, tak gorejącymi po sześćdziesięciu latach, rozszerzyło me serce bohaterską radością.” Będąc natchnionym rzecznikiem świata niewidzialnego, Victor Hugo jest nie mniej elokwentny: „Bóg manifestuje się nam w pierwszym stopniu poprzez życie wszechświata, a w drugim, przez myśl człowieka.” Stwierdził on: „Poeta jest kapłanem”.26 Wierzył w komunikację z umarłymi. Znane był jego seanse spirytystyczne z panią de Girardin i Augustem Vacquerie, opisane przez tego drugiego w “Le Miettes de l’Histoire”, wiersze zaadresowane do ducha Moliera oraz te

niezwykle ironiczne, podyktowane mu za pomocą nogi stołu przez „Ducha Grobowca.” 27 Bez wątpienia, w odniesieniu do ludzi geniusza, odrzucił on „błąd wszechczasów w chęci dawania mózgowi ludzkiemu pomocy z zewnątrz.” Powiedzenie „Antrum adjuvat vatem 28 raziło jego dumę. Nieraz jednak zaprzeczał sam sobie. Czyż nie on napisał: „Zmarli to żywi ludzie wtrącający się w nasze sprawy. [...] Czasem czuć, jak przelatują ich strzały niewidzialne. Na grobie Émilie de Putron wyrzekł później słynne słowa: „Umarli są niewidzialni, ale nie nieobecni.” Na fotelu przodków, stojącym w sali jadalnej w Hauteville-house, napisał te wymowne słowa: „Absented adsunt.” 29 Czy nie było to nieustannym przywoływaniem tych, których kochał? Wszystkie jego utwory pełne są wezwań do „głosów cienia,” „głosów otchłani,” „głosów przestrzeni,” itd. Nie utrzymuję bynajmniej, że Hugo był medium w wąskim znaczeniu tego słowa, gdyż wielu ludzi jest zdolnych do uzyskiwania zjawisk niewielkiej wartości. Jego potężny umysł nie mógł pogodzić się z drugorzędną rolą interpretowania cudzych myśli. Chodzi mi o to, że zaświaty rozprzestrzeniają swe radiacje i harmonie. To one karmiły jego geniusz i poszerzały do nieskończoności jego horyzonty myślowe. Wraz z niemieckim poetą Heinrichem Heinem ta współpraca z niewidzialnym staje się w sensowny sposób przetłumaczona. Oto co napisał on w przedmowie swej tragedii zatytułowanej „William Ratcliff”: „Williama Ratcliffa napisałem w Berlinie podczas ostatnich dni roku 1821, pod drzewami lipowymi, kiedy posępne promienie słońca padały na dachy okryte śniegiem i drzewa odarte z liści. Pisałem bez zakłóceń i kreślenia. Czyniąc to, wydawało mi się, że słyszę coś w rodzaju trzepotu skrzydeł nad mą głową. Kiedy opowiedziałem o tym swym kolegom, młodym berlińskim poetom, popatrzyli na siebie osobliwym sposobem i zadeklarowali jednogłośnie, że nigdy nie doświadczyli czegoś podobnego podczas pisania.”30

Najciekawsze w tragedii Heine’a jest to, że jest ona w całości duchowa; rozwój fabuły i jej zakończenie opierają się na wzajemnym oddziaływaniu świata ziemskiego i świata duchowego. Wielu znanych autorów było mediami, choć nawet o tym nie wiedzieli. Inni byli tego świadomi. Francuski powieściopisarz Paul Adam, będący jednym z najpłodniejszych pisarzy naszych czasów, wyznał bez zawahania: 31 „Byłem potężnym medium piszącym. Siła, która dawała mi natchnienie, miała taką fizyczną potęgę, że zmuszała niekontrolowany ołówek do podsuwania się w górę zgiętego moją ręką papieru, na przekór prawom grawitacji. Siła ta dostrzegała nie tylko przeszłość, której ja nie znałem, ale także potrafiła przewidywać przyszłość. Jej prognozy były zaskakujące w swej realizacji, gdyż ja absolutnie nie byłem w stanie ich przewidzieć.” Nie wszyscy tego typu ludzie mają tę szczerość i wolę, by uznawać swe własne zasługi; ale, ogólnie rzecz biorąc, wielcy geniusze ochoczo przyznają, że rządzą nimi wyższe intelekty. U wielu pisarzy czasów współczesnych odnajdujemy tego rodzaju obsesję na punkcie świata niewidzialnego. Hoffmann, Bulwer, Lytton, Barbey d’Aurevilly, Guy de Maupassant itd. wiedzieli i pisali o nim w części swych dzieł. Uczestniczyli oni w różnym stopniu w tym obcowaniu dusz, z którego wyłania się odsłonięta, niezmierna tajemnica życia i duchowego planu. Wielcy Muzycy Widzimy, jak we wszystkich dziedzinach sztuki i myśli niebiosa ożywiają Ziemię. Wydaje się, że wielcy muzycy – książęta harmonii – znajdowali się pod bardziej bezpośrednim wpływem mediumizmu. Nie tylko przedwczesne owocowanie niektórych – Mozarta, dla przykładu – potwierdza zasadę reinkarnacji; w życiu wybitnych kompozytorów mają miejsce zjawiska absolutnie mediumiczne, o

których opowiadanie tu byłoby zbyt długie. Ich historia jest dobrze wszystkim znana. Niemal wszyscy genialni kompozytorzy, którzy olśnili sztukę muzyczną, jak Bach, Beethoven, Mozart, oświadczali, że dochodzą do nich melodie znacznie piękniejsze od wszelkich ziemskich. Byli oni zatem mediami słyszącymi. Sami zresztą o tym mówią. Oto kilka przykładów: Znajdujemy u Goethego w „Listach do dziecka” następujące szczegóły o Beethovenie: Beethoven, opowiadając o źródle natchnienia do swych arcydzieł, rzekł raz do Bettina: „Odczuwam przymus oddania się melodii, która płynie ze wszystkich stron – podążam za nią – znów namiętnie ją wyprzedzam – widzę, jak mi ucieka, znika w tłumie różnych ekscytacji – wkrótce chwytam ją ponownie z nową pasją; nie mogę się z nią rozstać – z szybkim chwytem mnożę ją w każdej modulacji – i w ostatecznej chwili triumfuję nad pierwszą myślą muzyczną; oto gotowa symfonia. [...] Nie mam przyjaciela, muszę żyć sam ze sobą, ale dobrze wiem, że w mej sztuce Bóg jest bliżej mnie aniżeli kogoś innego. [...] Muzyka jest jedynym bezcielesnym wejściem w wyższe sfery wiedzy”. Kończąc tworzenie swych najsłodszych melodii, wykrzykiwał: „Byłem w ekstazie!” Mozart ze swej strony tak opowiada o misteriach swej muzycznej inspiracji w liście do bliskiego przyjaciela: „Powiadasz, że chciałbyś poznać sposób mego komponowania i metodę, którą w pewnym stopniu wykorzystuję w pisaniu utworów. Naprawdę nie mogę w tym temacie powiedzieć więcej niż to, co następuje, ponieważ sam nie wiem nic więcej w tej sprawie i nie potrafię tego wyjaśnić. [...] Kiedy jestem jak gdyby zupełnie sobą, kompletnie sam i radosny, to właśnie przy takich okazjach idee me płyną najlepiej i najobficiej. Nie wiem skąd przybywają i jak, ani nie mogę też ich zmusić”.

U schyłku swego życia, gdy cień śmierci już wisiał nad nim, w chwili ciszy i doskonałego spokoju, Mozart wezwał jednego z przyjaciół, który był w jego pokoju: - Słuchaj – rzekł mu - słyszę muzykę. - Ja nie słyszę nic – odparł mu jego przyjaciel. Ale on, wciąż oczarowany, w dalszym ciągu odczuwał niebiańskie harmonie. Potem jego blada twarz pojaśniała i zacytował świadectwo św. Jana: „I słyszałem muzykę niebios”. Wspomniany incydent miał miejsce podczas komponowania jego „Requiem”. Kiedy je ukończył, zawezwał swą córkę i rzekł do niej: - Chodź, najdroższa, me zadanie dobiegło końca, me „Requiem” jest ukończone! Córka jego odśpiewała wtedy kilka zwrotek tego dzieła i przerwawszy za sprawą melancholii, głębokich fragmentów kawałka, obróciła się lekko w poszukiwaniu pochlebnego uśmiechu ojca, ale zamiast tego znalazła jedynie uśmiech ciszy i odpocznienia wiekuistego. Mozart opuścił świat żywych. Było słuszne, że to wybitne medium, które przez swe całe życie odbierało melodyjne głosy duchowego szczebla, wygasło w ostatniej harmonii, oddało dusze w nadludzkiej skardze o akcentach niewypowiedzianych, do czego zdolni są, stojąc u progu chwalebnych światów, tylko najwięksi natchnieni. Massenet, wypowiadając się o swym symfonicznym poemacie „Wizje”, wykonanym w Leeds w roku 1898, stworzył te słowa, które zostały powielone w dzienniku „Light” (tom XV, str. 538, Londyn, 9.11.1895 r.): „W kawałku tym jest coś mniej lub bardziej eksperymentalnego, a chcę, by pierwsi jego słuchacze nie mieli wobec niego żadnych uprzedzeń. [...] Podróżowałem niedawno po Simplon i po dotarciu do tamtejszego małego hotelu na środku przełęczy pomyślałem, że spędzę w nim kilka dni w ciszy. [...] Ułożyłem się na krótki odpoczynek, ale już pierwszego ranka, kiedy siedziałem zupełnie sam w tym górskim zaciszu, usłyszałem głos! Czy był prawdziwy? Nie wiem. Co śpiewał?

Nie wiem. Ale ów dziwny, duchowy głos regularnie rozbrzmiewał mi w uszach i ogarniał mnie wtedy sen zrodzony z tego głosu i górskiej samotności.” Niczym Mozart, Massenet czerpał inspirację z zewnątrz, niezależnie od swej woli. Tak samo było z Haydem, Händlem, Gluckiem i innymi. Szopen miewał wizje, które czasem go przerażały. Jego najlepsze kompozycje – „Marsz Pogrzebowy” i „Nokturny” były pisane w kompletnej ciemności. We wszystkich dziełach Wagnera znajduje się tło duchowości, a najbardziej jest ono widoczne w „Lohengrin”, „Tannhäuser” i „Parsifal”. Można powiedzieć, że interwencja z góry – obcowanie Nieba i Ziemi – daje o sobie znak na tysiące sposobów poprzez wytwory myśli i geniusza, by mogło zatriumfować piękno, urzeczywistniając boski ideał. Jest to prawda wszechczasów. Jak dotąd słabo zrozumiana, ale na owe kwestie rzucone zostało już światło. Wkrótce ludzkość z większa pewnością podąży tą urodzajną ścieżką. Styczność między śmiertelnikami a duchami natchnienia stanie się bardziej efektywna i świadoma, a dzieło ludzkie nabierze siły i wielkości.  Jednostki wybitne były głównie mediami piszącymi. To w chwili swego przebudzenia najczęściej komponowały swe dzieła. Dante nazwał poranek „boską porą”, ponieważ jest to godzina, w której wyraża się natchnienia nocy. Wiele cudownych rzeczy można by powiedzieć o nocnych objawieniach przekazywanych geniuszom. Starożytni znali tajemnicę tej inicjacji; mawiając: „Dzień jest dla ludzi, a noc dla bogów”. Podczas snu wyższe dusze wznoszą się do sfer wyniosłych; zanurzają się w promieniach boskiej myśli, w oceanie dźwięczności i harmonijnych wibracji; odkrywają zasady i przyczyny odwiecznej symfonii.

Franciszek z Asyżu i Mikołaj z Tolentino pogrążali się w ekstazie, gdy słyszeli odległe echo, pewne zagubione nuty niebiańskich koncertów lub nieskończonych orkiestr światów. Rafael Santi, włoski malarz i architekt, powiedział, że jego największe dzieła pochodziły z natchnienia i widział je w pewnego rodzaju wizji. Johann Heinrich von Dannecker, niemiecki rzeźbiarz, stwierdził, że idea jego „Chrystusa”, wielkiego dzieła, została mu ofiarowana w natchnieniu, podczas snu, po tym, jak na próżno się za nią rozglądał podczas godzin swych studiów. Pewnej nocy Albert Albrecht Dürer, niemiecki grafik i malarz, rozglądał się i zastanawiał. Chciał namalować czterech ewangelistów i po dokonaniu retuszu obrazu, który nie oddawał pożądanego ideału, roztwarł okno i dumał nad gwiazdami. W owej chwili smutku przyszło do niego natchnienie; przywołał swe duchowe modele. Księżyc oświetlał pomniki i szczyty Norymberskich katedr. Zwrócił się on: „Pozwoliliście człowiekowi przekształcić skałę w harmonijne i majestatyczne budynki, pozwólcie mi na płótnie tym przedstawić świętych, których taszczę w swym sercu”. Zobaczył wtedy, że kościół. św. Sebalda zabarwiony był ogniem i błękitnymi chmurami tworzącymi tło, na którym zarysowane były imponujące postacie czterech ewangelistów. Rzekł wtedy: „Oto detale, które na darmo próbowałem wyśledzić!” Czyż nie jest to przypadek mediumizmu i czy w dniach współczesnych nie dostrzegamy, że to samo miało miejsce u Hélčne Smith, medium z Genewy?32 Wiele więcej można by napisać o wyższych inspiracjach w sztukach. Czyż nie powinniśmy dostrzec wpływu z niebios w tej potędze słowa, które podnosi i przyciąga tłumy, tak jak wiatr unosi fale morskie? Zdaje się to szczególnie przejawiać u mówców, którzy potrafią wznieść się wysoko i którzy w pewnych momentach są podniesieni z ziemi i uniesieni na szerokich skrzydłach; lub u tych improwizatorów na prestiżowych imprezach, posługujących się harmonijnym językiem,

którego mowa płynie ulotnie w tym, co Cyceron nazwał „rzeką przemowy”. Moc Uzdrawiania Moc uzdrowienia poprzez spojrzenie, dotyk i nałożenie rąk jest również jedną z form duchowego oddziaływania na świat. Bóg, źródło wszelkiego życia, jest zasadą zdrowia fizycznego, jak również moralnej doskonałości i najwyższego piękna. Niektóre jednostki, poprzez modlitwę i magnetyczny rozmach, przyciągają do siebie ten przypływ, ten blask boskiej siły, która wypiera nieczyste fluidy, które są przyczyną tak wielu cierpień. Duch miłosierdzia, oddania graniczącego z ofiarą, zapomnienia o sobie, jest warunkiem koniecznym do zdobycia i zachowania tej mocy, jednej z najwspanialszych, jakie Bóg dał ludziom. Ta potęga, ta wyższość umysłu nad materią, utrzymuje się we wszystkich epokach. Wespazjan przez nałożenie rąk wyleczył prawie niewidomego mężczyznę i jeszcze drugiego ze sparaliżowaną dłonią. 33 Uzdrowienia uzyskane przez Apoloniusza z Tiany nie są mniej głośne. Wszystkie je przewyższają te należące do Chrystusa i jego apostołów, którzy działali w oparciu o identyczne prawa. W czasach nowożytnych, koło lat trzydziestych XIX wieku, pewien święty, bawarski ksiądz, książę Aleksander wywodzący się z rodu Hohenlohe, posiadał ów podziwianą zdolność. Zawsze modlił się i wzywał Boga, a sława jego uzdrowień rozeszła się po całej Europie. Uzdrawiał ślepych, głuchych i niemych; tłumy chorych i niedołężnych, ciągle odnawiające się, oblegały jego dom. We Francji inni cudotwórcy przyciągali tłumy ludzi smutnych i zrozpaczonych. Cahagnet, Puységur, du Potet, Deleuze i ich uczniowie dokonywali cudów. Nawet dziś wielu uzdrowicieli, z mniejszym lub większym efektem, troszczy się o siebie przy pomocy duchów.

Ci prości ludzie, ci wierzący, są zagadką i kłopotliwym elementem dla oficjalnej medycyny, tak bezsilnej w obliczu bólu, pomimo jej dumnych pretensji. Charcot, wyrafinowany obserwator, u kresu swego życia dostrzegł ich moc. Opisał w angielskim dzienniku badanie, które stało się sławne – „Wiara, która leczy”. Rzeczywiście, wiara, która sama w sobie jest źródłem życia, może posłużyć do odzyskania zdrowia. Fakty dowodzą temu z nieodpartą elokwencją. W najróżniejszych kręgach dobrzy ludzie, tacy jak: uzdrowiciel z Ars, pan Vigne, protestant z Cévennes, rosyjski prawosławny ojciec Jan z Kronsztadu; jeszcze inni, zarówno ze świątyń katolicki, jak i islamskich czy indyjskich, otrzymywali niezliczone uzdrowienia za sprawą modlitwy. Dowodzi to, że ponad wszystkimi kościołami ludzkimi, obrządkami, sektami i formułkami, istnieje najwyższe ognisko, które dusza może osiągnąć za sprawą impetu wiary; czerpie ona z niego siły, wsparcie i światła, których nie mogą docenić ani zrozumieć ci, którzy ignorują Boga i nie chcą się modlić. W rzeczywistości uzdrawianie magnetycznie nie wymaga ani passów, ani specjalnych formułek, a jedynie żarliwej chęci niesienia pomocy innym, szczerego i głębokiego oddania duszy Bogu, źródłu i zasadzie wszystkich sił. Z rozważań tych wyłania się jeden fakt: że świat niewidzialny nieustannie, we wszystkich epokach, współpracuje ze światem żywych, obsypując go swoimi inspiracjami i przychodząc mu z pomocą. Cuda przeszłości są zjawiskami teraźniejszości. Dlatego też wszystko jest wyjaśnione, doprecyzowane i zrozumiane. Myśliciel pochyli się nad ogromnymi ramami przeszłości, trzymając w dłoni pochodnię Nowego Spirytualizmu. I w tym świetle, z głębi wieków, pył gruzu historii świecić się będzie w jego oczach niczym iskry złota. Czym Jest Geniusz?

Geniusz, jak powiedzieliśmy, jest mediumizmem. Ludzie genialni są mediami o różnym stopniu i różnej klasie. W ich zdolnościach przejawia się nie tylko różnorodność form, ale również stopniowanie i hierarchia, jak w każdej dziedzinie przyrody i życia. Ludzie genialni, dobrowolnie lub nie, świadomie lub nie, znajdują się w kontakcie z zaświatami; otrzymują stamtąd potężne emisje. Niewidzialni inspiratorzy pomagają im i współpracują przy ich dziełach. Dodałbym, że geniusz jest mediumizmem bolesnym. Jaki widzieliśmy, największe media były także największymi męczennikami. Śmierć Sokratesa, tortury Jezusa, stos Joanny d’Arc to tylko niektóre z wielu pokutnych kalwarii, które zdominowały historię. Wszyscy wielcy ludzie cierpieli: byli oni, kunsztownie mówiąc, „wybitnymi prześladowanymi”. Każdy człowiek, który się wznosi, izoluje się; a cierpienie istoty odizolowanej jest niezrozumiałe. Piękną książkę można by napisać o nieszczęściu geniuszu; zobaczylibyśmy wtedy, jak bolesne było życie wszystkich mesjaszy tego świata: ujrzelibyśmy Orfeusza rozczłonkowanego przez bachantki; Mojżesza pogrzebanego żywcem, być może w jaskiniach góry Nebo; przeciętego na pół przez lud Izajasza34; Sokratesa straconego przez trującą cykutę; skutego łańcuchami, niczym zbrodniarza, Kolumba; internowanego jako wariata Tasso; Dantego błąkającego się przez zloty i upadki swych zesłań; Miltona, biednego jak Hiob i ślepego jak Homer; Camõesa umierającego w nędznym łóżku szpitalnym. Wielkich wynalazców: Galileusza, uwięzionego przez Inkwizycję; Salomona de Caus, Bernarda Palissę, Jenner, Papina, Fultona i wielu innych uznanych za obłąkanych! Wzniosłe szaleństwo, jak te Jezusa, który ukoronowany został cierniami i przyodziany purpurą jako znakiem szyderstwa! Oto historia ludzkich geniuszy. Istnieją tajemnicze prawa, niegdyś znane mędrcom, teraz zapomniane, które współczesna nauka spirytualistyczna musi odtworzyć w długiej pracy, która wiąże się z licznymi sprzecznościami; jest to bowiem kara wymierzona wszelkim

tym narodom, by ceną własnego potu, krwi i łez odzyskane zostały utracone prawdy i zapomniane objawienia. Geniusz jest mediumizmem; ma swój zasadniczy charakter, który jest niestały. Człowiek wyższy nie jest takim w swym zwyczajnym stanie, cudowność bowiem nieustanna rozsadziłaby jego mózg. Umysły genialne odpoczywają niekiedy zwyczajnym sposobem. Istnieją też tacy, którzy doświadczyli w swym życiu natchnienia tylko raz; którzy napisali swe nieśmiertelne dzieło i odpoczywali. Liczne przykłady dowodzą temu, że mediumizm genialny podobny jest do mediumizmu inkorporacyjnego. Poprzedza go pewien rodzaj transu, który nazwany został „męką natchnienia”. Boski oddech nie wnika bezkarnie w śmiertelną istotę; narzuca się niejako przemocą. Rodzaj gorączki, święty dreszcz, wprawia w drżenie osobę, którą nawiedza duch. 35 Znaki i uniesienia, podobne do tych, które potrząsały Pytią na jej trójnogu, zwiastują przybycie boga: Widzę boga! Wszyscy wielcy natchnieni poeci, mówcy, muzycy, artyści doświadczyli tego sybilijskiego pobudzenia; niektórzy przypłacili za to życiem. Rafaela strawiło to w kwiecie wieku. Są młodzi naznaczeni, których krucha powłoka nie była w stanie znieść mocy nadludzkich natchnień i upadli oni w świcie swego geniuszu, jak upada kwiat delikatny, zabity pierwszym promieniem słonecznym. Kościół potwierdza tę doktrynę; naucza, że wśród jego świętych autorów znajdują się tacy, którzy otrzymują natchnienie bezpośrednio, jak prorocy, i tacy, którym dawana jest tylko opieka, rady. To rozróżnienie między natchnieniem a wsparciem jawi się nam jako różne stopnie mediumizmu. Przywołam to, co tak wiele razy stwierdzałem. Kościół był spirytystyczny podczas swych pierwszych trzech stuleci. Listy św. Pawła i Dzieje Apostolskie to klasyczne podręczniki mediumizmu. Teologia scholastyczna wyłoniła się, by zakłócić czyste źródło natchnień, wprowadzając błędne elementy do wspaniałej syntezy doktryny hieratycznej wczesnych wieków chrześcijaństwa. Książka przypisywana Dionizemu Areopagicie jest przesycona spirytyzmem. Życie świętych pełne jest soków

mediumicznych, którymi kościół pierwotny został nasycony przez Chrystusa i apostołów. Rady św. Pawła do Koryntian są zaleceniami lidera grupy dla swych wtajemniczonych. Tomasz z Akwinu stwierdził, że pisał komentarz do tych listów pod dyktandem samego apostoła; rozmawiał on z osobą niewidzialną; nocą jego cela wypełniała się dziwnym światłem, a jego uczeń Reginald, nieżyjący, wrócił trzy dni później, by opowiedzieć mu, co widział „w niebie”. Albert Wielki przedstawił swą niezrównoważoną naukę o przyrodzie za sprawą jakiejś mediumicznej infuzji; wiedzę tę odebrano mu tak nagle, jak gdyby była mu udzielona i w czterdziestym roku życia powrócił do ignoranckiego wieku dziecięcego. Joachim z Fiore i Jan z Parmy, jego uczeń, byli instruowani w wizjach i pod dyktandem ducha napisali „Wiekuistą Ewangelię”, która w swym zarodku zawiera całe objawienie przyszłości. Literaci Renesansu, Marsilio Ficino, Giovanni Mirandola, Girolamo Cardano, Paracelsus, Pomponazzi i potężny Savonarola zanurzyli się w mediumizmie jak w duchowym oceanie. Wiek siedemnasty również obfitował w znamienite natchnienia. Paskal miał ekstazy; Malebranche w mroku swej zamkniętej celi napisał swe dzieło „O poszukiwaniu prawdy”. Sam Kartezjusz powiada nam, że jego genialny system metodycznych wątpliwości został mu wyjawiony za sprawą nagłej intuicji, która przeszła przez jego umysł z prędkością błyskawicy. 36 To właśnie filozofii kartezjańskiej, zrodzonej ze średniowiecznego objawienia, zawdzięczamy wyzwolenie myśli nowożytnej, oswobodzenie ducha ludzkiego, więzionego od wieków w fortecy scholastycznej, prawdziwej bastylii klasztornej i arystotelesowskiej. Ci wielcy natchnieni siedemnastego wieku są poprzednikami Mesmera, Ludwika Martina, Swedenborga, szkoły Saint-Simonistów i wszystkich apostołów nauki humanistycznej, oczekujących, by tak

rzec, na Allana Kardeca i obecną szkołę spirytualistyczną, której niezliczone ogniska rozpalają się po całym świecie.  Tak też widzimy, jak mediumizm napełnia wieki. Raz świeci jasno, raz ciemno i słabo, co zależne jest od stanu umysłu narodów. Nigdy nie przestał jednak kierować ludzkością w jej ziemskiej pielgrzymce. Wszystkie wielkie dzieła są dziećmi zaświatów. Wszystko, co zrewolucjonizowało świat myśli, przynosząc postęp intelektualny, zrodziło się z oddechu natchnienia. W hierarchii inteligencji napotykamy wspaniałą solidarność. Wzdłuż drogi wieków wielcy natchnieni przekazywali sobie nawzajem pochodnię odkrywczego i chwalebnego mediumizmu. Ludzkość wciąż kroczy przy zmierzchu tych objawień, przy klarowności tych ogni rozpalonych na wyżynach historii przez naznaczonych pionierów. Ten obraz Wielkiej Historii jest okazały i przynosi pocieszenie; przyjmuje on postać i charakter świętego dramatu. Bóg przesyła światu swe myśli za pomocą posłańców, którzy nieustannie schodzą po szczeblach drabiny istot i niosą ludziom boskie rewelacje, tak jak gwiazdy posyłają swe subtelne radiacje poprzez zupełną ciemność. Wszystko się zatem łączy na uniwersalnym planie. Wyższe światy edukują światy niższe. Wznoszenie się światów prób i pokut do światów regeneracji jest najpiękniejszym spektaklem możliwym do zaoferowania myślicielom. Począwszy od światów najwyższych i najjaśniejszych aż do sfer najciemniejszych i najniższych; od duchów najbardziej promienistych po byty najbardziej wulgarne, wszędzie myśl boża schodzi kaskadą w wylewie miłości. Dzięki temu systemowi wierzeń, czy też raczej dzięki tej wizji intelektualnej solidarności istot ludzkich, rozumiemy wszystko to, co zawdzięczamy naszym duchowym przodkom, tym chwalebnym mediom, które zasiały poprzez bolesne prace swego geniusza to, co my zebraliśmy, i co inni zbiorą lepiej w przyszłości. Myśli te powinny

natchnąć nas i napełnić wdzięczną miłością dla dostojnych zmarłych, którzy zapewnili postęp świata. Żyjemy w czasach zamętu, w których nie odczuwa się już tych rzeczy. Niewielka liczba współczesnych wznosi się do tych szczytów, skąd jak z przylądka, widać szeroki ocean wieków, harmonijny przypływ i odpływ zdarzeń. Kościół, który stał się instytucją polityczną, nie był w stanie wdrożyć tych przemożnych prawd i praw świata niewidzialnego do potrzeb moralnych ludzkości. Jego kapłani nie są w stanie nas unieść, gdyż zapomnieli o świętych słowach starożytnej mądrości i sekretach „misteriów”. Współczesna nauka jak dotąd uległa degradacji w materializmie i eksperymentalnym pozytywizmie. Uniwersytety nie potrafią głosem swych profesorów wykładać nauki odradzającej, która mogłaby ugasić dusze i przygotować je na wielkie zmagania życia. Stowarzyszenia tajne również zatraciły sens tradycji, które uzasadniały ich istnienie; pełnią jeszcze obrządki, ale duch, który je ożywiał, udał się do innych niebios. Pora już, by nowe tchnienie przyszło na świat i przywróciło życie tym zużytym formom i zasuszonym padlinom. Tylko nauka i objawienie duchów mogą zapewnić ludzkości dokładne wyobrażenie o jej przeznaczeniu. W tym celu wykonuje się obecnie wielką pracę; potężne dzieło jest przygotowywane. Nieustanne i dogłębne badanie świata niewidzialnego, który również jest światem przyczyn, stanie się wielkim zasobem i niewyczerpalnym zbiornikiem pożywienia i życia. Kluczem jest mediumizm. Zgłębiając go, ludzie dojdą do prawdziwej nauki i prawdziwej wiary, które nie wykluczają się wzajemnie, ale łączą, by się nawzajem użyźniać. Tym sposobem zostanie również ustanowiona bardziej bliska łączność między żywymi a zmarłymi, a obfitsza pomoc spłynie na nas z planów duchowych. Człowiek jutra zrozumie i pobłogosławi życie; ludzie nie będą już bali się śmierci. Wysiłkiem swym urzeczywistni panowanie Boskie, to znaczy reżim pokoju i sprawiedliwości na Ziemi, a doszedłszy do końca swej drogi,

cicho i promiennie przeżyje swój ostatni wieczór, obserwując konstelacje, gdy zorza poranna świtać będzie na horyzoncie.

KONIEC

1

2

F. von Shlegel, idea nr 43 z „Wybrane Idee” (1799-1800, tłumaczenie Ernst Behler.

Według Pisma „prorokować” nie oznacza jedynie przepowiadać lub obgadywać, ale być tkniętym przez złego lub dobrego ducha. (1 Krl 18:10). Znajdujemy nieraz to wyrażenie w ustach proroków: „Brzemię Pana spadło na mnie”, albo „Duch Pana wszedł we mnie”. Wyrażenia te wskazują jasno uczucie poprzedzające trans, a potem opanowanie medium przez Ducha. I jeszcze to: „widziałem i oto co rzekł Pan”, co oznacza mediumizm widzący i słyszący jednocześnie. „Jeśli ktoś pośród was jest prorokiem, ukażę mu się w widzeniu.” (Lb 12:6) „Włożę słowa moje w jego usta”. (Pwt 18:18) „Duch mnie porwał i poniósł do niego.” (Ez 3:14) przypadek lewitacji, który stosuje się również do apostoła Filipa. Jak dzieje się to w dniach obecnych, mediumizm również występował u osobników obojga płci. Istnieli prorocy i proroczki. Spośród tych drugich najbardziej znane to Maria, siostra Mojżesza; Debora, żona Lappidota, Holda, Anna, matka Samuela, Abigail, Estera, Sara, Rebeka i Judyta.

3

Zobacz o szkołach prorockich staranne dzieło kardynała Meignana, Les Prophčtes d’Israël, rozprawy wstępne, str. 14 i dalej.

4

W widzeniu proroczym kolejne plany wzrokowe są często odwrócone, a prawa perspektywy wywrócone do góry nogami. Czyni to wszystkie przepowiednie prorockie na przestrzeni dziejów tak niejasnymi, a w szczególności proroctwa Biblijne. Wszystkie wydarzenia historyczne są przewidziane przez Boga i wykute w jego świetle. Wielką trudnością jest ich zrozumienie i odczytanie, gdyż bardzo ciężko jest odróżnić przeszłość od przyszłości w tak szybkich wizjach. Dlatego też wyrocznia mówi zawsze w czasie przeszłym, choć chodzi o teraźniejszość. Cała więc ludzka epopeja, jej dramaty i niezliczone, przewrotne epizody są zapisane na boskim świetle, skąd odbić się mogą w mózgu jasnowidzącego. 5

L. Denis, Chrystianizm a Spirytyzm, strona 57 i dalej.

6

Patrz Barhelemy Sain-Hilaire, Mahomet et le Coran, str. 103 – 158. „Koran pozostaje najpiękniejszym pomnikiem języka, w którym został napisany, a ja nie dostrzegam czegoś podobnego w religijnej historii ludzkości. Tłumaczy to olbrzymi wpływ, jaki księga ta wywiera na ludność Arabską; są oni przekonani, że Muhammad, którego nauka była szczątkowa, nie mógł napisać tego dzieła, i że zostało one podyktowane mu przez anioła”. 7

Caussin de Perceval, Essai sur l’Histoire des Arabes.

8

E. BONNEMÈRE, L’Âme et ses Manifestations à travers l’Histoire, str. 210

9

Roselly de Lorgues, Christophe Colomb, str. 465

10

Miejscowość nazwana później Domrémy-la-Pucelle na jej cześć.

11

V.Hugo, Dzieła Victora Hugo: Szekspir, (tłumaczenie Sir F. T. Marzials: Tow. Nothingham, 1907 r.) str. 24

12

P. Berthelot, „Louis Ménard et Son”, str. 64.

13

Wedle niedawnej hipotezy, główne dzieła Szekspira należy przypisywać (Francis) Baconowi. Inni krytycy, opierając się na relacjach Bacona z Okultystami i Kabalistami jego czasów, czynią z Szekspira medium Bacona. Tak czy inaczej, przedstawione fakty zachowują swój pewny interes i znaczenie. (Od tłumacza: Takimi spostrzeżeniami L. Denis zdaje się sugerować kogoś wiekami dawniejszego niż Francis Bacon, który był ówczesnym rówieśnikiem Szekspira, rzekomo piszącym pod pseudonimem i nie bezcielesnym duichem. W każdym razie teoria ta jest dziś w dużej mierze obalona) Patrz: 23

14

F. Rabbe, „Shelley”, tom I (Londyn: Ward & Downey, 1888)

15

„Wie ein Schlafwandler” (Niczym lunatyk), powiedział Goethe według „Przeglądu Okultystycznego”

16

„Annales Politiques et Littéraires”, 25 lipca i 22 sierpnia, 1897.

17

P. Marieton, „Une Histoire d’Amour”, 1897, str. 168.

18

G. Sand, „Elle et Lui” (Grenoble: Aurore-Glénat, 1859), rozdział XII.

19

L. Colet, „Lui: roman contemporain” (4 edycja, Paryż: Michel Lévy, 1883), rozdział XXIII, strony 368-369.

20

To samo powyższe dzieło, strony 369-381.

21

G. Sand, „Elle et Lui”, rozdział VIII i XI; L, Lui, rozdział VI, VII i XXIII.

C. Flammarion, „L’Inconnu” – Świat Nieznany (Nowy York i Londyn: Harper % Bros., 1900 r.), str. 308.

22

23

Rogera Bacona (ok. 1219-1292) nie należy mylić z sir Francisem Baconem (15611626), który był rówieśnikiem Szekspira, co zostało kontrowersyjnie wrzucone do debaty nad szekspirowskim autorstwem w XIX wieku.

24

Petit de Julleville, Histoire de la Littérature Française (Paryż: A. Colon, 1899 r.) Artykuł Essarta o Chateubriandzie, w VII tomie „Période romantique (1800-1850), str. 4

25

„Revue Latine et Journal des Débats”, 6.09.1903 r.

26

V.Hugo, „William Szekspir”, strony 49-50.

27

To samo powyższe dzieło, rozdział XVII.

28

Oznacza dosłownie: „Jaskinia przybyła z pomocą proroczemu poecie.” Zwrot łaciński używany przez V. Hugo, odnoszący się do mediumizmu.

29

Łacińskie zdanie: „Nieobecni są obecni.”

30

Relacja Heine’a ukazała się w czasopiśmie „Echo du Merveilleux,” tomie III, numerze 59, na stronie 238, 15 czerwca, 1899.

31

„Le Journal”, 5.08.1899.

32

„Paix Universelle”, 15.11.1910 r.

33

Tacitus, „Historie”, Księga IV, Rozdział LXXXI.

34

Apokryficzny szczegół niewystępujący w Biblii, w której są jednakże pewne informacje: Iż 5:1-16, Hb 11:37.

35

Alphonse de Lamartine (Méditation XI, “l’Enthousiasm”) opisuje ów stan w swym wierszu.

36

Patrz: R. Decartes, „Olympiques”. Pan A. Fouille w biografii Kartezjusza, str. 12 (wyd. Hachette, 1893 r.) mówi o jego natchnieniu: „Kartezjusz uważał je za objawienie ducha prawdy, ukazanie drogi, jaką powinien pójść.